W praktyce często pojawia się wątpliwość, czy członek wieloosobowego zarządu spółki kapitałowej może być jednocześnie ustanowiony jej pełnomocnikiem. Problem ten dotyczy w szczególności spółek kapitałowych, w których członkowie dwuosobowych zarządów nie mogą działać samodzielnie, lecz wyłącznie razem z drugim członkiem zarządu. Spółki kapitałowe (z o.o. i akcyjne) zasadniczo reprezentowane są przez zarządy, które mogą być jedno- albo wieloosobowe. Gdy zarząd jest wieloosobowy, wspólnicy (akcjonariusze) mogą określić w umowie (statucie) spółki, czy członkowie zarządu mogą reprezentować spółkę samodzielnie czy też muszą działać łącznie z innymi osobami (np. innymi członkami zarządu lub prokurentami). W praktyce często wprowadza się w takich sytuacjach zasadę reprezentacji łącznej (np. dwóch członków zarządu). Ma to chronić spółkę przed niekontrolowanymi działaniami poszczególnych członków zarządu szczególnie, jeżeli nie są oni wspólnikami, a np. najemnymi menedżerami.
Zasada taka, choć ze wszech miar rozsądna, czasem okazuje się jednak niepraktyczna. Nietrudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której termin podpisania ważnego dla spółki kontraktu pokrywa się z wyjazdem albo chorobą jednego z dwóch członków zarządu, którzy zgodnie z umową spółki muszą działać razem. W takich przypadkach powstaje pytanie, czy członek zarządu może zostać wyznaczony pełnomocnikiem i jako taki samodzielnie reprezentować spółkę.
Jak to często w prawie bywa, kwestia budzi spore kontrowersje. Większość doktryny (czyli przedstawicieli nauki prawa) zajmuje w tym zakresie stanowisko negatywne. Podkreśla się w szczególności, że udzielenie pełnomocnictwa członkowi zarządu, który to zarząd składa się z dwóch osób mających obowiązek działać razem, stanowi obejście prawa i może zagrażać bezpieczeństwu obrotu prawnego.
Innego jednak zdania jest Sąd Najwyższy. Od kilku lat orzeka on konsekwentnie, że członek wieloosobowego zarządu, w którym istnieje zasada reprezentacji łącznej, może zostać ustanowiony pełnomocnikiem spółki, którą zarządza. Istotne jest jednak w takiej sytuacji, żeby wyraźnie ujawnić, że w danym momencie działa się właśnie jako pełnomocnik, a nie jako członek zarządu (zarząd). Należy również pamiętać, że takie pełnomocnictwo musi być udzielone zgodnie z zasadami reprezentacji. Jeżeli więc w spółce istnieje dwuosobowy zarząd, którego członkowie muszą działać razem, to pełnomocnictwo nie może zostać udzielone przez jednego członka zarządu drugiemu z nich. W takiej sytuacji pełnomocnictwo dla jednego z nich powinno być podpisane przez obu członków zarządu.
Stanowisko takie zostało wyrażone w orzeczeniach z dnia 23 sierpnia 2006 r. (III CZP 68/06), 6 listopada 2008 r. (III CSK 209/08) oraz 4 lutego 2010 r. (IV CSK 416/09). Trzeba jednak mieć na uwadze, że wskazane orzeczenia dotyczyły udzielenia członkowi zarządu pełnomocnictwa do konkretnych czynności. Nie odnosiły się one natomiast do tzw. pełnomocnictw ogólnych (czyli do wszystkich czynności z zakresu bieżącej działalności spółki) ani pełnomocnictw rodzajowych (do wszystkich czynności danego rodzaju, np. zawierania umów o pracę).
Jednakże uchwałą z dnia 24 kwietnia 2014 r. (III CZP 17/14) Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, zgodnie z który członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, uprawniony według umowy spółki do jej reprezentowania łącznie z drugim członkiem zarządu, może być ustanowiony pełnomocnikiem do czynności określonego rodzaju.
Warto również odnotować, że praktyczne podejście Sądu Najwyższego można zauważyć także w odniesieniu do umów zawieranych przez spółkę z członkami zarządu. Przypomnijmy – w umowie z członkiem zarządu spółka może być reprezentowana wyłącznie przez radę nadzorczą lub pełnomocnika ustanowionego uchwałą zgromadzenia wspólników. Sąd Najwyższy również w tym przypadku orzekł, że takim pełnomocnikiem do zawarcia umowy z członkiem zarządu spółki może zostać ustanowiony inny członek jej zarządu. Stanowisko takie zostało wyrażone w postanowieniu z dnia 7 kwietnia 2010 r. (II UZP 5/10).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego formalnie nie jest źródłem prawa. Oczywiście nie jest ono też niezmienne. Jednakże jeżeli mamy do czynienia z ukształtowaną i stabilną linią orzeczniczą (jak to jest w opisywanym temacie), to ze sporą dozą bezpieczeństwa można na nim polegać i przyjmować zawarte w nim stanowisko.
Autor: Maciej Pniewski, radca prawny
