Podstawy

Charakterystyka spółki

Spółka cywilna jest stosunkiem prawnym między osobami, które poprzez zawarcie umowy spółki cywilnej zobowiązały się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Inaczej mówiąc, jest ona pewnym zrzeszeniem (organizacją) osób powołanym do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Pod pojęciem spółki cywilnej rozumie się też samą umowę spółki cywilnej.

Spółkę cywilną zalicza się zwyczajowo do spółek osobowych. Należy jednak pamiętać, że przepisy prawa za spółki osobowe formalnie uznają jedynie spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną (czyli spółki handlowe).

Umowę spółkę cywilnej zawiera się dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Przez cel gospodarczy rozumie się zamiar uzyskania szeroko rozumianych korzyści ekonomicznych – nie tylko konkretnego zysku, ale także np. zmniejszenia kosztów lub zdobycia mocniejszej pozycji rynkowej.

Spółka cywilna choć jest uznawana za organizację (zrzeszenie) osób, czyli jednostkę organizacyjną, nie posiada podmiotowości prawnej, tzn. nie jest podmiotem prawa jak osoby fizyczne, osoby prawne czy też tzw. ułomne osoby prawne. Spółka cywilna charakteryzuje się zasadniczo następującymi cechami:

• Nie posiada zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że nie może ona we własnym imieniu nabywać praw (w tym własności nieruchomości i innych praw rzeczowych) oraz zaciągać zobowiązań. W konsekwencji nie posiada również własnego majątku. Podmiotem praw i obowiązków, a więc i stroną wszelkich zawieranych umów są jej wspólnicy działający łącznie. Tak zwany „majątek spółki” jest natomiast z punktu widzenia prawa wspólnym majątkiem wspólników spółki cywilnej.
• Co do zasady nie posiada zdolności sądowej i zdolności procesowej. Oznacza to, że nie może ona być stroną procesu (pozywać ani być pozywaną). Stroną wszystkich postępowań (procesów) są jej wspólnicy działający łącznie, solidarnie. Na zasadzie wyjątku spółka cywilna może być stroną postępowań dotyczących tych podatków, których jest podatnikiem (VAT oraz podatku akcyzowego). Również na gruncie prawa pracy ustawodawca potraktował spółkę cywilną jako wyodrębnioną jednostkę organizacyjną, która jest zakładem pracy w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy i ma zdolność sądową oraz procesową.
• Nie jest przedsiębiorcą, tzn. nie prowadzi działalności gospodarczej (przedsiębiorstwa). Przedsiębiorcami za to są jej wspólnicy – to oni formalnie prowadzą wspólne przedsiębiorstwo.

Wspólnicy spółki cywilnej posiadają dużą swobodę określania zasad jej funkcjonowania. Dotyczy to w szczególności stosunków wewnętrznych spółki, np. zarządzania spółką, zależności między wkładami a udziałem w zyskach, czy też zasad podziału i wypłaty zysku.

Powstanie spółki

Spółkę cywilną zawiązuje się poprzez podpisanie umowy spółki. Powinna być ona zasadniczo zawarta na piśmie. Niezachowanie formy pisemnej nie powoduje jednak nieważności umowy spółki, a ma jedynie ten skutek, że w razie sporu co do zawarcia umowy spółki nie jest możliwy dowód z przesłuchania świadków lub stron. Forma pisemna jest więc zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych.

Należy jednak pamiętać, że jeżeli do spółki cywilnej przy jej zawiązywaniu wnoszona jest nieruchomość, wówczas umowa spółki cywilnej musi być zawarta pod rygorem nieważności w formie aktu notarialnego (ponieważ własność nieruchomości może być przeniesiona tylko w takiej formie). W przypadku wnoszenia przedsiębiorstwa umowa spółki cywilnej powinna natomiast przybrać formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym (forma wymagana dla przeniesienia własności przedsiębiorstwa).

Spółka cywilna powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki. Co istotne, nie jest konieczne wpisywanie spółki cywilnej do jakiegokolwiek rejestru, ponieważ nie jest ona podmiotem prawa. Wpisaniu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEDIG) podlegają jedynie, jako przedsiębiorcy, jej wspólnicy będący osobami fizycznymi. Jest to warunek rozpoczęcia prowadzenia przez nich działalności gospodarczej (ale nie powstania spółki). Wspólnicy spółki cywilnej będący spółkami handlowymi podlegają natomiast wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.

Nazwa spółki

Spółka cywilna, ponieważ jest stosunkiem prawnym a nie podmiotem prawa, nie posiada własnej nazwy (czyli firmy w języku prawnym). Nazwą spółki cywilnej są imiona i nazwiska lub nazwy jej wspólników wraz z dodatkiem „spółka cywilna”. Można przy tym posługiwać się skrótem „s.c.”, a także uzupełniać nazwę o inne określenia identyfikujące w obrocie spółkę cywilną, zgodnie z ogólnymi regułami posługiwania się firmami.

Przykłady:
Jan Kowalski i Adam Nowak spółka cywilna
Magnolia spółka z o.o. & Tomasz Pawlak spółka cywilna
Prodexport Dawid Wiśniewki & Marek Dąbrowski s.c.

W praktyce spółki cywilne często posługują się nazwą przedsiębiorstwa, która nie musi zawierać oznaczeń wspólników.

Przykład:
Prodexport s.c.

Wkłady i kapitał

Wniesienie wkładu to zasadniczo podstawowy obowiązek wszystkich wspólników i istota ich zobowiązania do współdziałania w osiągnięciu wspólnego celu gospodarczego. Przyjmuje się jednak, że wspólnicy spółki cywilnej mogą się umówić w ten sposób, że niektórzy z nich nie będą wnosić wkładów albo wręcz że wszyscy wspólnicy będą działać bez wniesienia wkładów. Ponieważ ten pogląd jest kwestionowany przez niektórych ekspertów, dla bezpieczeństwa rekomendowane jest, aby w praktyce jednak umawiać się na wniesienie wkładów przez wspólników.

Przepisy prawa nie określają natomiast minimalnej wysokości wkładów, jakie muszą być wniesione do spółki cywilnej. Teoretycznie mogą to być więc wkłady o wartości 1 złotego. W praktyce wkłady powinny oczywiście być nieco większe, tak aby zapewnić spółce środki na rozwój działalności gospodarczej i konieczne wydatki.

Brak jest też co do zasady ograniczeń w zakresie rodzaju dóbr mogących stanowić wkłady do spółki cywilnej. Obok klasycznych wkładów takich jak środki pieniężne lub aktywa rzeczowe (nieruchomości, maszyny, itp.) może to być świadczenie usług.

Ponieważ spółka cywilna nie posiada zdolności prawnej i własnego majątku, wniesienie wkładów do spółki cywilnej to z punktu widzenia prawa tak naprawdę ich wniesienie do wspólnego majątku wspólników.

Wspólnicy

W spółce cywilnej występuje jedna kategoria wspólników. Brak jest w tym zakresie zróżnicowania charakterystycznego dla niektórych handlowych spółek osobowych. Jeżeli umowa spółki nie wprowadza odmiennych reguł, wspólnicy spółki cywilnej mają równy status oraz równe prawa i obowiązki.

Wspólnikami w spółce cywilnej mogą być osoby fizyczne, osoby prawne (w tym spółki kapitałowe), a także handlowe spółki osobowe. Nie może być nim natomiast inna spółka cywilna, ponieważ nie ma zdolności prawnej. W spółce cywilnej zawsze musi występować co najmniej dwóch wspólników.

Udział wspólnika w spółce cywilnej jest zbiorem przysługujących wspólnikowi majątkowych i niemajątkowych uprawnień, takich jak prawo do zysku, prawo głosu, prawo i obowiązek zarządzania spółką oraz jej reprezentowania.  Potocznie jest on określany jako „udział spółkowy” i charakteryzuje się następującymi cechami:

• Jest niezbywalny. Przyjmuje się, że jego przeniesienie na inną osobą jest niemożliwe, a zmiana składu osobowego polegająca na zastąpieniu wspólnika inną osobą wymaga zmiany umowy spółki.
• Jest nierozszczepialny i niepodzielny. Oznacza to, że nie można przenieść na inną osobą np. samego tylko ogólnego prawa do udziału w zyskach spółki. Dopuszcza się natomiast możliwość rozporządzania konkretnymi wierzytelnościami związanymi z udziałem spółkowym, np. wierzytelnością o wypłatę niepodzielonych do tej pory zysków spółki.

Wspólnicy spółki cywilnej ujawniani są we właściwych dla nich rejestrach – osoby fizyczne w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a spółki handlowe w Krajowym Rejestrze Sądowym. Zasadniczo nie mają oni więc możliwości zachowania anonimowości. Należy jednak pamiętać, że ustalenie grona wspólników spółki cywilnej może być niekiedy utrudnione, ponieważ nie podlega ona wpisowi do żadnego rejestru lub ewidencji.

Odpowiedzialność wspólników

Zobowiązania spółki cywilnej to w istocie wspólne zobowiązania jej wspólników związane z działalnością spółki. Spółka cywilna nie posiada zdolności prawnej ani zdolności do czynności prawnych, a więc nie może samodzielnie zaciągać zobowiązań we własnym imieniu. Zobowiązania zaciągają łącznie wspólnicy, co nadaje im charakter zobowiązań obciążających wspólnie wszystkich wspólników (a nie np. tylko tego, który działał w imieniu spółki cywilnej).

Za zaciągnięte zobowiązania każdy wspólnik spółki cywilnej odpowiada całym swoim osobistym („prywatnym”) majątkiem. Odpowiedzialność tę ponosi na równi z pozostałymi wspólnikami. Dotyczy ona zarówno zobowiązań wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, jak również zobowiązań o charakterze publicznoprawnym (np. wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i organów podatkowych).

Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki cywilnej ma charakter bezpośredni. Polega to na tym, że wierzyciel spółki może dochodzić należności bezpośrednio od wspólnika bez konieczności uprzedniego jej dochodzenia od spółki (wszystkich wspólników razem).

Istotne jest, że wspólnik spółki cywilnej za zobowiązania związane z jej prowadzeniem odpowiada z pozostałymi wspólnikami w sposób solidarny. Oznacza to, że wierzyciel może według własnego wyboru żądać zapłaty całości długu od wszystkich wspólników łącznie albo tylko od niektórych z nich albo też od każdego z osoba. Nie musi on więc dzielić długu np. na poszczególnych wspólników. Z drugiej strony, jeżeli dany wspólnik zapłaci całość długu, to pozostali wspólnicy są już zwolnieni z tego zobowiązania. Taki wspólnik może jednak żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zapłaconego przez siebie zobowiązania.

Zasady dotyczące odpowiedzialności wspólników spółki cywilnej mają charakter bezwzględny, tzn. nie można ich skutecznie wyłączyć lub zmienić wobec osób trzecich. Dopuszczalne jest natomiast umówienie się przez wspólników np. w ten sposób, że tylko jeden z nich będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Porozumienie takie nie ma jednakże skutku wobec osób trzecich, a tylko wobec pozostałych wspólników.