UWAGA: Serwis w przebudowie. Znaczna część informacji jest nieaktualna. Jeżeli szukasz porady dotyczącej spółek, skontaktuj się z nami za pośrednictwem serwisu verist.pl

Podstawy

Charakterystyka spółki

Spółka jawna należy do handlowych spółek osobowych, stanowiąc jej najprostszą i najbardziej elastyczną formę. Jej konstrukcja stanowi jednocześnie fundament innych spółek osobowych, ponieważ w zakresie, w jakim przepisy nie regulują kwestii specyficznych dla tych innych spółek, stosuje się do nich regulacje dotyczące spółki jawnej.

Spółkę jawną zakłada się w celu prowadzenia przedsiębiorstwa, czyli prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej w sposób zorganizowany i ciągły. Przyjmuje się przy tym, że spółka jawna można zostać utworzona w celu innym niż typowo zarobkowym, np. dla prowadzenia działalności naukowej lub badawczej.

Spółka jawna, jako handlowa spółka osobowa, jest tzw. „ułomną osobą prawną”. Oznacza to, że prawo przyznaje jej pewne, ale nie wszystkie atrybuty osób prawnych (do których zalicza się np. handlowe spółki kapitałowe). Jako ułomna osoba prawna spółka jawna charakteryzuje się następującymi cechami:

  • Posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że może ona we własnym imieniu nabywać prawa (w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe) oraz zaciągać zobowiązania. W konsekwencji posiada także swój własny majątek, który nie stanowi majątku jej wspólników (jak to jest w przypadku spółki cywilnej).
  • Posiada zdolność sądową i zdolność procesową. Oznacza to, że może ona być stroną procesu i to zarówno jako strona wytaczająca proces (czyli powód w języku prawnym), jak również jako strona przeciwko której toczy się postępowanie (czyli pozwany w języku prawnym).
  • Jest przedsiębiorcą – to ona (a nie jej wspólnicy) prowadzi przedsiębiorstwo i robi to pod własną nazwą (czyli firmą w języku prawnym).

Ułomna osobowość prawna handlowych spółek osobowych w praktyce bardzo zbliża się do pełnej osobowości prawnej spółek kapitałowych. Na co dzień różnice między tymi kategoriami są często niedostrzegalne, a mają bardziej charakter teoretycznoprawny. Do najistotniejszych różnic można zaliczyć brak posiadania własnych organów przez handlowe spółki osobowe oraz ponoszenie przez wspólników handlowych spółek osobowych osobistej odpowiedzialności za zobowiązania tych spółek. Są to zasady, od których jednak istnieją niewielkie wyjątki.

Wspólnicy spółki jawnej posiadają dużą swobodę określania zasad jej funkcjonowania. Dotyczy to w szczególności stosunków wewnętrznych spółki, np. zarządzania spółką, zależności między wkładami a udziałem w zyskach, czy też zasad podziału i wypłaty zysku.

 

Powstanie spółki

Spółkę jawną zawiązuje się poprzez podpisanie umowy spółki. Powinna być ona – pod rygorem nieważności – zawarta na piśmie. Nie musi jednak mieć formy aktu notarialnego. Od 15 stycznia 2015 r. możliwe jest również zawarcie umowy spółki jawnej w formie elektronicznej przy wykorzystywaniu wzorca określonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Wymaga to wypełnienia formularza umowy udostępnionego w systemie informatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości oraz opatrzenia go bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Zawarcie umowy następuje w tym przypadku po wprowadzeniu do systemu informatycznego wszystkich danych koniecznych do jej zawarcia i z chwilą opatrzenia ich podpisami elektronicznymi przez wspólników.

Spółka jawna, jako podmiot prawa, powstaje z chwilą jej wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Zgłoszenia ma prawo i obowiązek dokonać każdy ze wspólników spółki.

Dyskusyjny jest status spółki jawnej między podpisaniem umowy spółki, a jej rejestracją. W większości przyjmuje się, że w tym okresie spółka nie istnieje w żadnej pośredniej formie i nie może być podmiotem jakichkolwiek praw lub zobowiązań.

Spółka jawna może powstać również w toku transformacji – z przekształcenia spółki cywilnej lub każdej innej spółki handlowej.

Nazwa spółki jawnej (czyli firma w języku prawnym) powinna zawierać nazwisko lub nazwę (firmę) przynajmniej jednego z jej wspólników. Można jednak w tym zakresie wykorzystać nazwiska lub nazwy kilku lub wszystkich wspólników. Dodatkowo nazwa spółki jawnej powinna zawierać oznaczenie „spółka jawna”, przy czym w obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu „sp. j.”.

 

Wkłady i kapitał

Wniesienie wkładu stanowi obowiązek każdego wspólnika, z którego nie może on być zwolniony.

Przepisy prawa nie określają minimalnej wysokości wkładów, jakie muszą być wniesione do spółki jawnej. Teoretycznie mogą to być więc wkłady o wartości 1 złotego. W praktyce wkłady powinny oczywiście być nieco większe, tak aby zapewnić spółce środki na rozwój działalności gospodarczej i obowiązkowe wydatki.

Brak jest też ograniczeń co do rodzaju dóbr mogących stanowić wkłady do spółki jawnej. Obok klasycznych wkładów takich jak środki pieniężne lub aktywa rzeczowe (nieruchomości, maszyny, itp.) może to być świadczenie usług lub pracy.

Jednak w przypadku zawarcia umowy spółki przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w internetowym systemie Ministerstwa Sprawiedliwości, wkład wspólnika do spółki jawnej może być wyłącznie pieniężny.

 

Wspólnicy

W spółce jawnej występuje jedna kategoria wspólników. Brak jest w tym zakresie zróżnicowania charakterystycznego dla niektórych innych handlowych spółek osobowych. Jeżeli umowa spółki nie wprowadza odmiennych reguł, wspólnicy spółki jawnej mają równy status oraz równe prawa i obowiązki. Wspólnikami w spółce jawnej mogą być osoby fizyczne, osoby prawne (w tym spółki kapitałowe), a także inne handlowe spółki osobowe. Nie może być nim natomiast spółka cywilna, która nie ma zdolności prawnej. W spółce jawnej zawsze musi występować co najmniej dwóch wspólników.

Udział wspólnika w spółce jawnej, określany jest w języku prawnym jako „ogół praw i obowiązków”. Określenie to w zasadzie idealnie oddaje jego istotę. Udział stanowi bowiem zbiór majątkowych i niemajątkowych uprawnień przysługujących wspólnikowi w spółce jawnej, takich jak prawo do zysku, prawo do głosowania, prawo i obowiązek zarządzania spółką oraz jej reprezentowania. Potocznie bywa on również czasami określany jako „udział spółkowy”. Charakteryzuje się on następującymi cechami:

  • Co do zasady jest niezbywalny. Można go przenieść na inną osobą jedynie wówczas, gdy przewiduje to umowa spółki. W takiej sytuacji jego przeniesienie wymaga uzyskania zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że w umowie spółki określono inne reguły w tym zakresie.
  • Jeżeli umowa spółki pozwala na przeniesienie ogółu praw i obowiązków na inną osobą, to można nim rozporządzać także w innym sposób, np. ustanowić na nim zastaw, oddać w użytkowanie albo prowadzić z niego egzekucję.
  • Przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może nastąpić przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie informatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości. Oświadczenia zbywcy i nabywcy wymagają w takiej sytuacji opatrzenia kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP i są równoważne z oświadczeniami woli złożonymi w formie pisemnej.
  • Jest nierozszczepialny i niepodzielny. Oznacza to, że nie można przenieść na inną osobą np. samego tylko prawa do udziału w zyskach spółki. Dopuszcza się natomiast możliwość rozporządzania konkretnymi wierzytelnościami związanymi z ogółem praw i obowiązków, np. wierzytelnością o wypłatę niepodzielonych do tej pory zysków spółki. Dyskusyjne jest natomiast czy może on być przedmiotem wspólności, tzn. przysługiwać kilku osobom.

Wszyscy wspólnicy spółki jawnej ujawniani są w Krajowym Rejestrze Sądowym. Nie mają oni więc możliwości zachowania anonimowości.

Wspólnicy spółki jawnej mają ogólny obowiązek współdziałania ze sobą i zachowywania lojalności wobec siebie. Wynika on z istoty spółki i ogólnych reguł dotyczących jej funkcjonowania. Dodatkowo, jeżeli w umowie spółki nie wyłączą tego ograniczenia, ciąży na nich zakaz podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby szkodzić ich spółce. W tym zakresie muszą przede wszystkim powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami tej spółki. Ponadto, bez zgody pozostałych wspólników, nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako jej wspólnik lub członek jej organu.

 

Odpowiedzialność wspólników

Każdy wspólnik spółki jawnej odpowiada całym swoim osobistym („prywatnym”) majątkiem za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność tę ponosi bez ograniczeń na równi z samą spółką oraz pozostałymi wspólnikami. Dotyczy ona zarówno zobowiązań wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, jak również zobowiązań o charakterze publicznoprawnym (np. wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i organów podatkowych).

Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki jawnej ma charakter posiłkowy (w języku prawnym – subsydiarny). Polega to na tym, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Powództwo przeciwko wspólnikowi może jednak zostać wniesione zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Istotne jest również to, że wspólnik spółki jawnej za jej zobowiązania odpowiada z pozostałymi wspólnikami i samą spółką w sposób solidarny. Oznacza to, że wierzyciel może według własnego wyboru żądać zapłaty całości długu od spółki lub od któregokolwiek ze wspólników albo od spółki i wspólników razem. Nie musi on więc dzielić długu np. na poszczególnych wspólników. Z drugiej strony, jeżeli dany wspólnik zapłaci całość długu spółki, to pozostali wspólnicy są już zwolnieni z tego zobowiązania. Taki wspólnik może jednak żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zapłaconego przez siebie zobowiązania.

Zasady dotyczące odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki mają charakter bezwzględny, tzn. nie można ich skutecznie wyłączyć lub zmienić wobec osób trzecich. Dopuszczalne jest umówienie się przez wspólników np. w ten sposób, że tylko jeden z nich będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jednakże takie porozumienie nie ma skutku wobec osób trzecich, a tylko wobec pozostałych wspólników.