Podstawy

Charakterystyka spółki

Spółka komandytowa należy do handlowych spółek osobowych. Podobnie jak spółka partnerska konstrukcyjnie także opiera się na spółce jawnej. W zakresie, w jakim przepisy nie regulują specyficznych kwestii spółki komandytowej, stosuje się bowiem do niej przepisy o spółce jawnej.

Spółka komandytowa jest jednak szczególnym typem spółki osobowej, ponieważ wykazuje pewne cechy spółek kapitałowych.

Wyróżniające i specyficzne dla spółki komandytowej jest bowiem to, że występują w niej dwa typy wspólników – jeden aktywny (charakterystyczny dla spółek osobowych) i jeden pasywny (charakterystyczny dla spółek kapitałowych). Wspólnikiem aktywnym jest komplementariusz. Zarządza on spółką, reprezentuje ją oraz ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli. Wspólnikiem pasywnym jest natomiast komandytariusz. Zasadniczo nie zarządza on spółką, nie reprezentuje jej, a jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli jest ograniczona, a niekiedy wręcz wyłączona. W spółce komandytowej zawsze musi występować co najmniej jeden komplementariusz i co najmniej jeden komandytariusz.

Z tego powodu spółkę komandytową zalicza się do tzw. spółek hybrydowych, tzn. łączących cechy różnych innych spółek (w przypadku komandytowej – cechy spółki jawnej i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).

Spółkę komandytową zakłada się w celu prowadzenia przedsiębiorstwa, czyli prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej w sposób zorganizowany i ciągły.

Spółka komandytowa, jako handlowa spółka osobowa, jest tzw. „ułomną osobą prawną”. Oznacza to, że prawo przyznaje jej pewne, ale nie wszystkie atrybuty osób prawnych (do których zalicza się np. handlowe spółki kapitałowe). Jako ułomna osoba prawna spółka komandytowa charakteryzuje się następującymi cechami:

• Posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że może ona we własnym imieniu nabywać prawa (w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe) oraz zaciągać zobowiązania. W konsekwencji posiada także swój własny majątek, który nie stanowi majątku jej wspólników (jak to jest w przypadku spółki cywilnej).
• Posiada zdolność sądową i zdolność procesową. Oznacza to, że może ona być stroną procesu i to zarówno jako strona wytaczająca proces (czyli powód w języku prawnym), jak również jako strona przeciwko której toczy się postępowanie (czyli pozwany w języku prawnym).
• Jest przedsiębiorcą – to ona (a nie jej wspólnicy) prowadzi przedsiębiorstwo i robi to pod własną nazwą (czyli firmą w języku prawnym).

Ułomna osobowość prawna handlowych spółek osobowych w praktyce bardzo zbliża się do pełnej osobowości prawnej spółek kapitałowych. Na co dzień różnice między tymi kategoriami są często niedostrzegalne, a mają bardziej charakter teoretycznoprawny. Do najistotniejszych różnic można zaliczyć brak posiadania własnych organów przez handlowe spółki osobowe oraz ponoszenie przez wspólników handlowych spółek osobowych odpowiedzialności za zobowiązania tych spółek. Są to zasady, od których jednak istnieją niewielkie wyjątki.

Wspólnicy spółki komandytowej posiadają sporą swobodę określania zasad jej funkcjonowania. Dotyczy to w szczególności stosunków wewnętrznych spółki, np. zarządzania spółką, zależności między wkładami a udziałem w zyskach, czy też zasad podziału i wypłaty zysku.

Powstanie spółki

Spółkę komandytową zawiązuje się poprzez podpisanie umowy spółki. Powinna być ona – pod rygorem nieważności – zawarta w formie aktu notarialnego.

Spółka komandytowa, jako podmiot prawa, powstaje z chwilą jej wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Zgłoszenia ma prawo i obowiązek dokonać każdy ze wspólników spółki. Od 15 stycznia 2015 r. możliwe jest również zawarcie umowy spółki komandytowej także w formie elektronicznej przy wykorzystywaniu wzorca określonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Wymaga to wypełnienia formularza umowy udostępnionego w systemie informatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości oraz opatrzenia go bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Zawarcie umowy następuje w tym przypadku po wprowadzeniu do systemu informatycznego wszystkich danych koniecznych do jej zawarcia i z chwilą opatrzenia ich podpisami elektronicznymi wspólników.

Dyskusyjny jest status spółki komandytowej między podpisaniem umowy spółki, a jej rejestracją w Krajowym Rejestrze Sądowym. W większości przyjmuje się, że w tym okresie spółka nie istnieje w żadnej pośredniej formie i nie może być podmiotem jakichkolwiek praw lub zobowiązań.

Spółka komandytowa może powstać również w toku transformacji – z przekształcenia spółki cywilnej lub każdej innej spółki handlowej.

Nazwa spółki komandytowej (czyli firma w języku prawnym) zasadniczo powinna zawierać nazwisko lub nazwę (firmę) przynajmniej jednego z jej komplementariuszy. Można jednak w tym zakresie wykorzystać nazwiska lub nazwy kilku lub wszystkich komplementariuszy. Dodatkowo nazwa spółka komandytowej powinna zawierać oznaczenie „spółka komandytowa”, przy czym w obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu „sp. k.”.

Przyjmuje się, że jeżeli komplementariuszem spółki komandytowej jest osoba prawna (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), to nazwa spółki komandytowej obowiązkowo powinna zawierać pełną nazwę tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowa”. Nie wyklucza to jednak zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną.

Przykład:

Jeżeli komplementariuszem w spółce komandytowej jest spółka pod nazwą „Piękny poranek spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”, to nazwa spółki komandytowej powinna co najmniej brzmieć w następujący sposób „Piękny poranek spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa”.

Bardzo ważne jest, że nazwisko lub nazwa komandytariusza nie może być zamieszczane w nazwie spółki komandytowej. Jeżeli jednak tak się stanie (np. sąd rejestrowy przeoczy ten fakt i wbrew prawu zarejestruje spółkę z taką nazwą), to komandytariusz ten odpowiada wobec osób trzecich za zobowiązania spółki tak jak komplementariusz (czyli bez ograniczenia).

Wkłady i kapitał

Wniesienie wkładu stanowi obowiązek każdego wspólnika, z którego nie może on być zwolniony.

Przepisy prawa nie określają minimalnej wysokości wkładów, jakie muszą być wniesione do spółki komandytowej. Teoretycznie mogą to być więc wkłady o wartości 1 złotego. W praktyce wkłady powinny oczywiście być nieco większe, tak aby zapewnić spółce środki na rozwój działalności gospodarczej i obowiązkowe wydatki.

Zasadniczo brak jest ograniczeń co do rodzaju dóbr mogących stanowić wkłady do spółki komandytowej. Obok klasycznych wkładów takich jak środki pieniężne lub aktywa rzeczowe (nieruchomości, maszyny, itp.) może to być świadczenie usług lub pracy. Jednak w przypadku zawarcia umowy spółki przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w internetowym systemie Ministerstwa Sprawiedliwości wkład wspólnika może być wyłącznie pieniężny

Należy również pamiętać, że w pewnych sytuacjach ograniczone są możliwości wnoszenia przez komandytariusza wkładów o charakterze niepieniężnym.

Po pierwsze, zobowiązanie do wykonania pracy lub świadczenia usług na rzecz spółki oraz wynagrodzenie za usługi świadczone przy powstaniu spółki mogą stanowić wkład komandytariusza tylko wtedy, gdy wartość innych jego wkładów do spółki komandytowej jest co najmniej równa wysokości sumy komandytowej.

Po drugie, jeżeli komplementariuszem jest spółka kapitałowa (z ograniczoną odpowiedzialnością albo akcyjna), a komandytariuszem jest wspólnik takiej spółki kapitałowej, to wkładem tego komandytariusza do spółki komandytowej nie mogą być udziały (akcje) w tej spółce kapitałowej, która jest komplementariuszem.

Wspólnicy

Najbardziej charakterystyczną cechą spółki komandytowej jest to, że występują w niej dwa typy wspólników. Co najmniej jeden wspólnik jest komplementariuszem, który odpowiada bez ograniczenia za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli, a co najmniej jeden wspólnik jest komandytariuszem, który za te zobowiązania zasadniczo ponosi ograniczoną odpowiedzialność.

Poszczególnych wspólników, zarówno komplementariuszy i komandytariuszy, może być oczywiście więcej. Istotne jest, że ta sama osoba nie może być jednocześnie komplementariuszem i komandytariuszem.

Wspólnikami obu kategorii mogą być osoby fizyczne, osoby prawne (w tym spółki kapitałowe), a także inne handlowe spółki osobowe. Wspólnikiem w spółce komandytowej nie może być natomiast spółka cywilna, która nie ma zdolności prawnej.

Komplementariusze i komandytariusze różnią się od siebie przede wszystkim zakresem odpowiedzialności za zobowiązania spółki. W pewnym zakresie posiadają oni także odmienne prawa i obowiązki w spółce.

Komplementariusz przypomina swoim charakterem wspólnika w spółce jawnej. Odpowiada on za zobowiązania spółki komandytowej bez ograniczenia a także prowadzi sprawy spółki komandytowej i reprezentuje ją na zewnętrz.

Komandytariusz przypomina natomiast swoim charakterem wspólnika spółki kapitałowej. Jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki komandytowej jest ograniczona, a przy odpowiednim ułożeniu umowy spółki nawet wyłączona. Zasadniczo nie prowadzi on także spraw spółki i nie ma prawa do jej reprezentowania. Jest on więc swego rodzaju pasywnym inwestorem w spółce.

Udział wspólnika w spółce komandytowej, określany jest w języku prawnym jako „ogół praw i obowiązków”. Określenie to w zasadzie idealnie oddaje jego istotę. Udział stanowi bowiem zbiór majątkowych i niemajątkowych uprawnień przysługujących wspólnikowi w spółce komandytowej, takich jak prawo do zysku, prawo do głosowania, prawo i obowiązek zarządzania spółką oraz jej reprezentowania.  Potocznie bywa on również czasami określany jako „udział spółkowy”. Charakteryzuje się on następującymi cechami:

• Co do zasady jest niezbywalny. Można go przenieść na inną osobą jedynie wówczas, gdy przewiduje to umowa spółki. W takiej sytuacji jego przeniesienie wymaga uzyskania zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że w umowie spółki określono inne reguły w tym zakresie.
• Jeżeli umowa spółki pozwala na przeniesienie ogółu praw i obowiązków na inną osobą, to można nim rozporządzać także w innym sposób, np. ustanowić na nim zastaw, oddać w użytkowanie albo prowadzić z niego egzekucję.
• Przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może nastąpić przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie informatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości. Oświadczenia zbywcy i nabywcy wymagają w takiej sytuacji opatrzenia kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP i są równoważne z oświadczeniami woli złożonymi w formie pisemnej.
• Jest nierozszczepialny i niepodzielny. Oznacza to, że nie można przenieść na inną osobą np. samego tylko prawa do udziału w zyskach tej spółki. Dopuszcza się natomiast możliwość rozporządzania konkretnymi wierzytelnościami związanymi z ogółem praw i obowiązków, np. wierzytelnością o wypłatę niepodzielonych do tej pory zysków spółki. Dyskusyjne jest natomiast czy może on być przedmiotem wspólności, tzn. przysługiwać kilku osobom.

Wszyscy wspólnicy spółki komandytowej ujawniani są w Krajowym Rejestrze Sądowym. Nie mają oni więc możliwości zachowania anonimowości.

Wszyscy wspólnicy spółki komandytowej mają ogólny obowiązek współdziałania ze sobą i zachowywania lojalności wobec siebie. Wynika on z istoty spółki i ogólnych reguł dotyczących jej funkcjonowania.

Jeżeli umowa spółki nie zawiera odmiennych zapisów, to na komplementariuszach dodatkowo ciąży zakaz podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby szkodzić spółce. W tym zakresie muszą oni przede wszystkim powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami jej spółki. Ponadto, bez zgody pozostałych wspólników, nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako jej wspólnik lub członek jej organu. Podobny zakaz działalności konkurencyjnej dotyczy komandytariuszy tylko wówczas, gdy mają oni prawo prowadzenia spraw spółki lub jej reprezentowania. Jeżeli więc komandytariusz nie posiada ani prawa prowadzenia praw spółki ani prawa jej reprezentowania (co jest zasadą), wówczas nie wiąże go zakaz konkurencji. Wspólnicy mogą w umowie spółki komandytowej wprowadzić jednak odmienne reguły w tym zakresie.

Odpowiedzialność wspólników

Odpowiedzialność wspólników spółki komandytowej za jej zobowiązania jest zróżnicowana.

Odpowiedzialność komplementariusza jest taka, jak odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej. Oznacza to, że komplementariusz odpowiada całym swoim osobistym („prywatnym”) majątkiem za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność tę ponosi bez ograniczeń na równi z samą spółką oraz pozostałymi wspólnikami. Dotyczy ona zarówno zobowiązań wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, jak również zobowiązań o charakterze publicznoprawnym (np. wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i organów podatkowych).

Komandytariusz również odpowiada całym swoim osobistym („prywatnym”) majątkiem za zobowiązania spółki. Jednakże zakres jego odpowiedzialności jest zasadniczo ograniczony.

Podstawową zasadą jest, że komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli jedynie do wysokości tzw. sumy komandytowej. Suma komandytowa to po prostu kwota pieniężna wyznaczająca górną granicę odpowiedzialności komandytariusza, którą wspólnicy określają w umowie spółki i która podlega wpisaniu do Krajowego Rejestru Sądowego. Przyjmuje się, że powinna być wyrażona w walucie polskiej. Przepisy prawa nie regulują, w jaki sposób określa się wysokość sumy komandytowej, a w szczególności czy może być ona ustalona dowolnie nisko. W tym zakresie istnieją spore kontrowersje. Część specjalistów wskazuje, że suma komandytowa nie może być określona w symbolicznej kwocie, np. 1 zł, a złamanie tej zasady powoduje nieważność umowy spółki. Inni z kolei wskazują, że brak jest w tym zakresie jakichkolwiek ograniczeń i że suma komandytowa może mieć symboliczną wysokość bez negatywnych konsekwencji dla wspólników. Z powodu tych teoretycznych sporów rekomendowane jest, aby sumy komandytowej nie ustalać jednak na zbyt niskim poziomie.

Zmiana sumy komandytowej wymaga zmiany umowy spółki. Przyjmuje się przy tym, że jeżeli powoduje ona obniżenie sumy komandytowej, to jest skuteczna dopiero od momentu wpisania tego faktu do Krajowego Rejestru Sądowego. W konsekwencji jeżeli określone wierzytelności wobec spółki powstały przed wpisem obniżenia sumy komandytowej do Krajowego Rejestru Sądowego, to dla tych wierzycieli cały czas obowiązuje poprzednia, wyższa suma komandytowa.

Realną odpowiedzialność komandytariusza wyznacza jednak nie tylko suma komandytowa, ale także wartość jego wkładu. Komandytariusz jest bowiem wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki. Wkład ten może być niższy, równy bądź też wyższy od sumy komandytowej.

Zakres odpowiedzialności komandytariusza można więc w uproszczeniu określić jako różnicę między sumą komandytową a wartością jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki komandytowej.

Przykład 1:

• suma komandytowa komandytariusza równa jest 10 tys. zł,
• komandytariusz wniósł wkład o wartości 7 tys. zł,
• odpowiedzialność komandytariusza ograniczona jest do kwoty 3 tys. zł (10 tys. zł – 7 tys. zł = 3 tys. zł).

Przykład 2:

• suma komandytowa komandytariusza równa jest 10 tys. zł,
• komandytariusz wniósł wkład o wartości 10 tys. zł,
• odpowiedzialność komandytariusza wynosi zero, czyli de facto jest wyłączona (10 tys. zł – 10 tys. zł = 0 zł).

Jeżeli więc wkład komandytariusza jest równy lub wyższy od sumy komandytowej, to jego ryzyko gospodarcze ograniczone jest w zasadzie do wartości wkładu wniesionego przez niego do spółki komandytowej (analogicznie jak w przypadku wspólników spółek kapitałowych).

Od zasady ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza przewidziane są pewne wyjątki. W sytuacjach tych komandytariusz odpowiada bez ograniczenia, jak komplementariusz. Należą do nich:

• zamieszczenie nazwiska (nazwy) komandytariusza w nazwie spółki komandytowej,
• działanie w imieniu spółki po jej zawiązaniu a przed jej wpisaniem do Krajowego Rejestru Sądowego,
• działanie w imieniu spółki bez umocowania lub z przekroczeniem zakresu umocowania,
• działalnie w imieniu spółki jako pełnomocnik bez ujawniania pełnomocnictwa.

Niezależnie od sumy komandytowej i wkładów do spółki komandytariusz w ogóle nie odpowiada za zobowiązania podatkowe spółki komandytowej.

Bez względu na to, czy dany wspólnik jest komplementariuszem czy też komandytariuszem, jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki komandytowej ma charakter posiłkowy (w języku prawnym – subsydiarny). Polega to na tym, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Powództwo przeciwko wspólnikowi może jednak zostać wniesione zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Również bez względu na zakres odpowiedzialności wspólnicy spółki komandytowej za jej zobowiązania odpowiadają z pozostałymi wspólnikami i samą spółką w sposób solidarny. Oznacza to, że wierzyciel może według własnego wyboru żądać zapłaty całości długu od spółki lub od któregokolwiek ze wspólników albo od spółki i wspólników razem. Nie musi on więc dzielić długu np. na poszczególnych wspólników. Z drugiej strony, jeżeli dany wspólnik zapłaci całość długu spółki, to pozostali wspólnicy są już zwolnieni z tego zobowiązania. Taki wspólnik może jednak żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zapłaconego przez siebie zobowiązania.

Zasady dotyczące odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki mają charakter bezwzględny, tzn. nie można ich skutecznie wyłączyć lub zmienić wobec osób trzecich. Dopuszczalne jest umówienie się przez wspólników np. w ten sposób, że tylko jeden z nich będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jednakże takie porozumienie nie ma skutku wobec osób trzecich, a tylko wobec pozostałych wspólników.