UWAGA: Serwis w przebudowie. Znaczna część informacji jest nieaktualna. Jeżeli szukasz porady dotyczącej spółek, skontaktuj się z nami za pośrednictwem serwisu verist.pl

Podstawy

Charakterystyka spółki

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (w skrócie spółka z o.o.) należy do handlowych spółek kapitałowych.

Spółkę z o.o. można założyć w każdym prawnie dopuszczalnym celu, nie tylko dla prowadzenia przedsiębiorstwa (czyli prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej w sposób zorganizowany i ciągły). Może ona prowadzić także działalność naukową, polityczną lub charytatywną.

Spółka z o.o. jest osobą prawną i jako taka jest podmiotem całkowicie odrębnym od jej wspólników. Charakteryzuje się następującymi cechami:

  • Posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że może ona we własnym imieniu nabywać prawa (w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe) oraz zaciągać zobowiązania. W konsekwencji posiada także własny majątek, który nie stanowi majątku jej wspólników.
  • Posiada zdolność sądową i zdolność procesową. Oznacza to, że może ona być stroną procesu i to zarówno jako strona, która zaczyna proces (czyli powód w języku prawnym), jak również jako strona, przeciwko której toczy się postępowanie (czyli pozwany w języku prawnym).
  • Jest przedsiębiorcą – to ona (a nie jej wspólnicy) prowadzi przedsiębiorstwo i robi to pod własną nazwą (czyli firmą w języku prawnym).
  • Działa poprzez swoje organy.
  • Sama odpowiada własnym majątkiem za swoje zobowiązania.

Wspólnicy spółki z o.o. posiadają stosunkowo szeroką swobodę określania zasad jej funkcjonowania. Regulacje prawne dotyczące spółki z o.o. w pewnym zakresie mają jednak charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że wspólnicy nie mogą w umowie spółki przyjmować odmiennych reguł.

 

Powstanie spółki

Powstanie spółki z o.o. jest procesem dość złożonym, na który składa się szereg czynności prawnych i faktycznych. Należą do nich:

  • zawarcie umowy spółki,
  • wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego (na pokrycie objętych udziałów w kapitale zakładowym),
  • powołanie organów (czyli zarządu, a jeżeli wymaga tego przepis prawa lub umowa spółki – także rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej),
  • wpis spółki do Krajowego Rejestru Sądowego.

Zawiązać spółkę z o.o. może jedna albo więcej osób. Oznacza to, że spółka z o.o. może być spółką jednoosobową. Od tej zasady jest jednak jeden istotny wyjątek. Spółka z o.o. nie może być zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z o.o.

Pierwszym etapem powstawania spółki z o.o. jest zawarcie umowy spółki.

Umowa spółki z o.o. co do zasady powinna być – pod rygorem nieważności – sporządzona w formie aktu notarialnego. Od 1 stycznia 2012 r. możliwe jest jednak zawarcie umowy spółki z o.o. także w formie elektronicznej przy wykorzystywaniu wzorca określonego przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Wymaga to założenia konta w internetowym systemie Ministerstwa Sprawiedliwości, wypełnienia formularza umowy udostępnionego w tym systemie oraz opatrzenia go podpisem elektronicznym. Zawarcie umowy następuje w tym przypadku po wprowadzeniu do systemu informatycznego wszystkich danych koniecznych do jej zawarcia i z chwilą opatrzenia ich podpisem elektronicznym.

Z chwilą zawarcia umowy spółki powstaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji.

Spółka z o.o. w organizacji to stadium wstępne spółki z o.o.  Choć nie ma osobowości prawnej, to jest podmiotem prawa. Posiada bowiem zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (czyli może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, a także posiada własny majątek) oraz zdolność sądową i zdolność procesową (czyli może być stroną postępowania sądowego i dokonywać w nim czynności procesowych). Z tego powodu spółkę z o.o. w organizacji uznaje się za tzw. „ułomną osobę prawną”.

Przy zawieraniu umowy spółki z o.o. następuje objęcie udziałów przez wspólników. Objęcie udziałów to inaczej ich pierwotne nabycie (czyli takie, w którym udziały wcześniej nikomu nie przysługiwały) połączone z zobowiązaniem się do wniesienia wkładu w zamian za te udziały.

Spółka z o.o. w organizacji jest reprezentowana przez zarząd albo przez pełnomocnika ustanowionego jednomyślną uchwałą wspólników.

Właściwa spółka z o.o. powstaje z chwilą jej wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, uzyskując w tym momencie osobność prawną. Z tą chwilą kończy się też etap spółki z o.o. w organizacji, a wszystkie jej prawa i obowiązki stają się prawami i obowiązkami (właściwej) spółki z o.o.

Zgłoszenia spółki do Krajowego Rejestru Sądowego dokonuje zarząd działający w pełnym składzie (oznacza to, że wniosek do Krajowego Rejestru Sądowego powinni podpisać wszyscy członkowie zarządu). Należy pamiętać, że spółka z o.o. powinna być zgłoszona do Krajowego Rejestru Sądowego w terminie 6 miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki. Jeżeli to nie nastąpi, wówczas umowa spółki z o.o. traci moc, a spółka z o.o. w organizacji ulega rozwiązaniu. W przypadku spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy udostępnionego w internetowym systemie Ministerstwa Sprawiedliwości, termin ten wynosi 7 dni.

Powstanie spółki z o.o. można skrótowo przedstawić następujących schematem:

Spółka z o. o.

Spółka z o.o. może powstać również w toku transformacji – z przekształcenia spółki cywilnej lub każdej innej spółki handlowej. Spółka przekształcona nie może jednak powstać przez jej zawiązanie przy wykorzystaniu wzorca umowy.

Nazwa spółki z o.o. (czyli firma w języku prawnym) może być wybrana dowolnie. W przeciwieństwie do nazw spółek osobowych nie ma w przypadku spółki z o.o. obowiązku zamieszczania w jej nazwie nazwisk albo nazw wspólników. Nazwa spółki z o.o. powinna jednak zawierać oznaczenie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”, przy czym w obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu „spółka z o.o.”  lub „sp. z o.o.”.

 

Wkłady i kapitał

Wniesienie wkładu stanowi obowiązek każdego wspólnika, z którego nie może on być zwolniony.

Wspólnicy spółki z o.o. wnoszą swoje wkłady zasadniczo na kapitał zakładowy spółki z o.o. (inaczej mówiąc – na pokrycie tego kapitału).

Kapitał zakładowy to w dużym uproszczeniu kwota pieniężna określana w umowie spółki będąca sumą wartości nominalnej udziałów (suma wartości nominalnej udziałów zasadniczo odpowiada natomiast sumie wartości wkładów zadeklarowanych przez wspólników). W ujęciu rachunkowym stanowi on fundusz wykazywany po stronie pasywów w bilansie spółki i co do zasady odpowiada sumie składników majątkowych wykazywanych po stronie aktywów, które zostały wniesione do spółki jako wkłady.

Kapitał zakładowy spółki z o.o. powinien wynosić co najmniej 5 tys. złotych. Oznacza to, że wspólnicy powinni wnieść do spółki z o.o. wkłady co najmniej tej właśnie wartości.

Kapitał zakładowy spółki z o.o. dzieli się na udziały, które mogą mieć równą albo nierówną wartość nominalną. Każdy wspólnik – w zależności od rozwiązania przyjętego w umowie spółki – może posiadać albo tylko jeden albo więcej udziałów. Jeżeli w umowie spółki przyjęto, że wspólnik może posiadać więcej udziałów, wówczas wszystkie udziały w spółce muszą mieć równa wartość nominalną. Wartość nominalna udziału – niezależnie od jego rodzaju – nie może być niższa niż 50 zł.

Udział w tym ujęciu to ułamkowa część kapitału zakładowego spółki, jednakże również to pojęcie ma kilka znaczeń. Po pojęciem tym rozumie się przede wszystkim ogół praw i obowiązków, jakie wspólnik posiada w spółce z o.o.

W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że wspólnicy wnoszą swoje wkłady w zamian za przyznawane im udziały w kapitale zakładowym. Inaczej jednak niż akcje w spółce akcyjnej, udziały mają formę niematerialną i nie wydaje się żadnych dokumentów na ich potwierdzenie.

Wobec wspólników sp. z o.o. istnieją pewne ograniczenia co do rodzaju dóbr mogących stanowić ich wkłady do spółki. Mogą nimi być środki pieniężne oraz zasadniczo aktywa niepieniężne, np. aktywa rzeczowe takie jak nieruchomości lub maszyny. Wkładem do spółki z o.o. nie może być jednak prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. W przypadku natomiast zawarcia umowy spółki przy wykorzystaniu wzorca umowy wkład wspólnika może być wyłącznie pieniężny.

Wartość wkładów do spółki z o.o. nie może być niższa niż wartość nominalna wydawanych za nie udziałów. Możliwa jest jednak sytuacja odwrotna – wniesienie do spółki z o.o. wkładów, których wartość przewyższa wartość nominalną wydawanych za nie udziałów. Nadwyżka wartości wkładów do spółki z o.o. nad wartością nominalną wydawanych za nie udziałów nazywa się agio. Agio przelewane jest na kapitał zapasowy spółki.

Przykład:

Jeżeli wspólnik obejmuje 5 udziałów po 1 tys. zł każdy (łącznie 5 tys. zł), to nie może wnieść do spółki w zamian za te udziały wkładu o wartości niższej niż 5 tys. zł. Nie ma jednak przeszkód, aby wniósł on wkład, którego wartość jest wyższa niż wartość obejmowanych udziałów. Jeżeli w powyższym przykładzie wspólnik wniósłby wkład o wartości 8 tys. zł, to różnica między tą wartością wkładu a wartością obejmowanych udziałów (czyli 3 tys. zł), to właśnie agio.

 

Wspólnicy

Wspólnicy w spółce z o.o. są wspólnikami typu pasywnego. Zasadniczo nie prowadzą oni spraw spółki i nie mają prawa do jej reprezentowania. Ich odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. jest wyłączona.

Wspólnikami w spółce z o.o. mogą być osoby fizyczne, osoby prawne (w tym spółki kapitałowe i spółki kapitałowe w organizacji), a także inne handlowe spółki osobowe. Wspólnikiem w spółce z o.o. nie może być natomiast spółka cywilna, która nie ma zdolności prawnej.

Wspólnikom, w zamian za wniesione wkłady, przysługują udziały. Pod pojęciem tym rozumie się przede wszystkim kompleks praw i obowiązków, jakie wspólnik posiada w spółce z o.o. Inaczej niż akcje w spółce akcyjnej, udziały w z o.o. mają formę niematerialną i nie wydaje się żadnych dokumentów na ich potwierdzenie.

Udziały dzielą się przede wszystkim na udziały o równej wartości nominalnej (tzw. udziały równe) i udziały o nierównej wartości nominalnej (udziały nierówne).

Udziały o równej wartości nominalnej są niepodzielne. Występują obowiązkowo, gdy wspólnicy w umowie spółki przyjmą, że każdy z nich może mieć więcej niż jeden udział. Jednak także wtedy, gdy wspólnicy przyjmą, że każdy z nich może mieć tylko jeden udział, udziały wspólników mogą mieć równą wartość nominalną.

Przykład 1:

  • kapitał zakładowy wynosi 5 tys. zł,
  • wartość każdego udziału wynosi 50 zł,
  • wspólnik A ma 40 udziałów o wartości nominalnej 50 zł każdy i o łącznej wartości nominalnej 2 tys. zł (40 x 50 zł),
  • wspólnik B ma 60 udziałów o wartości nominalnej 50 zł każdy i o łącznej wartości nominalnej 3 tys. zł (60 x 50 zł).

Przykład 2:

  • kapitał zakładowy wynosi 5 tys. zł,
  • wspólnik A ma 1 udział o wartości nominalnej 2,5 tys. zł,
  • wspólnik B ma 1 udział o wartości nominalnej 2,5 tys. zł.

Udziały o nierównej wartości nominalnej są natomiast podzielne. Występują one jedynie wówczas, gdy wspólnicy w umowie spółki przyjmą, że każdy z nich może mieć tylko jeden udział.

Przykład:

  • kapitał zakładowy wynosi 5 tys. zł,
  • wspólnik A ma 1 udział o wartości nominalnej 2 tys. zł,
  • wspólnik B ma 1 udział o wartości nominalnej 3 tys. zł.

Udziały dzielą się również na zwykłeuprzywilejowane. Udziały uprzywilejowane wyróżniają się szczególnymi uprawnieniami, np. w zakresie prawa głosu, prawa do zysku (dywidendy) albo możliwości wyznaczania członka zarządu. Uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu i prawa do zysku jest prawnie ograniczone – nie można przyznać udziałowi więcej niż trzy głosy i więcej niż 150% zysku przypadającego na udział zwykły (czyli jeżeli na udział zwykły przypada 100 zł dywidendy, to na udział uprzywilejowany w zakresie zysku może przypaść maksymalnie 150 zł dywidendy). Dodatkowo uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu może dotyczyć wyłącznie udziałów o równej wartości nominalnej. O tym, czy udziały są uprzywilejowane, rozstrzyga umowa spółki z o.o.

Zasadą jest, że udziały są zbywalne bez ograniczeń. Umowa spółki może jednak wprowadzać ograniczenia w zakresie zbywania lub zastawiania udziałów, np. uzależnić zbywanie udziałów od zgody spółki, ograniczyć krąg podmiotów, które mogą nabyć udziały albo ustanowić prawo pierwokupu udziałów na rzecz pozostałych wspólników. Nie jest natomiast możliwe wprowadzanie ograniczeń w zakresie wydzierżawiania udziałów lub oddawania ich w użytkowanie. Udziały, wobec których wprowadzono w umowie spółki ograniczenia zbywania lub zastawiania, nazywane są udziałami winkulowanymi. Całkowite wyłączenie w umowie spółki prawa do zbywania lub zastawiania udziałów jest niedopuszczalne i jako takie zawsze nieważne.

Należy również pamiętać, że niedopuszczalne jest jakiekolwiek rozporządzanie udziałami przed wpisem spółki z o.o. do Krajowego Rejestru Sądowego. Dotyczy to zarówno ich zbywania, jak i ustanawiania na nich zastawu, użytkowania lub dzierżawy. Wszystkie takie czynności są z mocy prawa nieważne.

Zbycie udziału, jego zastawienie, a także ustanowienie na nim użytkowania dla swej ważności musi być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W przypadku spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, zbycie przez wspólnika udziałów jest możliwe również przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie informatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP.

Udziały o równej wartości nominalnej są niepodzielne. Nie można ich podzielić na udziały reprezentujące mniejszą wartość nominalną. Zmiana wartości nominalnej udziału wymaga zmiany umowy spółki. Taki udział może być jednak przedmiotem współwłasności dwóch lub więcej podmiotów.

Udziały o nierównej wartości nominalnej są natomiast ze swej istoty podzielne. Wspólnik posiadający taki udział może dokonać zbycia jego części, jeżeli tylko pozwala na to umowa spółki. Może przy tym dokonać w częściach zbycia całego swojego udziału, przestając być w ten sposób wspólnikiem.

Spółka z o.o. stwarza ograniczone możliwości zachowania anonimowości inwestorów. Przepisy prawa nakazują bowiem zgłaszać do Krajowego Rejestru Sądowego i ujawniać wspólników sp. z o.o., którzy samodzielnie lub łącznie z innymi posiadają co najmniej 10% kapitału zakładowego spółki z o.o. Tylko więc mniejszościowy wspólnicy posiadający poniżej 10% kapitału zakładowego są w stanie zachować ograniczoną anonimowość. Pamiętać jednak należy, że choć nie są oni ujawniani w odpisie z Krajowego Rejestru Sądowego, to jednak mogą być zidentyfikowani na podstawie dokumentów, które obowiązkowo składa się do akt rejestrowych spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym (np. lista wspólników).

Wszyscy wspólnicy spółki z o.o. mają ogólny obowiązek współdziałania ze sobą i zachowywania lojalności wobec siebie. Wynika on z istoty spółki i ogólnych reguł dotyczących jej funkcjonowania.

 

Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki

Wspólnicy zasadniczo nie odpowiadają za zobowiązania spółki z o.o. Od tej reguły przewidziany jest jeden wyjątek związany z początkowym okresem istnienia spółki. W okresie między zawiązaniem spółki a jej zarejestrowaniem w Krajowym Rejestrze Sądowym (czyli w okresie istnienia spółki w organizacji) wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki razem ze spółką i jej zarządem. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do wartości niewniesionego wkładu na pokrycie objętych udziałów.