Funkcjonowanie

Organy spółki

W spółce jawnej brak jest organów takich jak zarząd czy rada nadzorcza. Jest to konsekwencją faktu, że spółka ta nie jest osobą prawną. Funkcje organów wykonują jej wspólnicy.

Zarządzanie spółką (prowadzenie spraw spółki)

Zarządzanie spółką (czyli prowadzenie spraw spółki w języku prawnym) należy do wspólników. Regułą jest, że każdy z nich ma prawo i obowiązek zarządzać spółką. Może on samodzielnie prowadzić sprawy z zakresu bieżącej działalności spółki, a także wykonywać czynności nagłe, które wykraczają poza ten zakres, jeżeli brak działania mógłby wyrządzić spółce szkodę. W sprawach ważniejszych (wykraczających poza bieżącą działalność) zasadniczo wymagana jest natomiast zgoda wszystkich wspólników.

Powyższe reguły wspólnicy mogą w szerokim zakresie modyfikować. W szczególności mogą oni powierzyć zarządzanie spółką jednemu lub kilku z nich albo też osobie trzeciej (nie można jednak powierzyć zarządzania spółką wyłącznie osobom trzecim). Zmiany te można wprowadzić na mocy umowy spółki albo na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Prawo zarządzania spółką może być ponadto odebrane wspólnikowi z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądowego.

Niezależnie od prowadzenia spraw spółki każdy ze wspólników ma prawo do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz do osobistego przeglądania jej ksiąg i dokumentów. Co bardzo ważne, tych uprawnień wspólnika nie można wyłączyć ani nawet ograniczyć.

Przy głosowaniu nad uchwałami każdy wspólnik ma generalnie jeden głos. Dopuszcza się wszakże różnicowanie ilości głosów wspólników, jeżeli ma to uzasadnione podstawy, np. w proporcji do wartości wniesionych wkładów.

Reprezentowanie spółki

Reprezentowanie spółki również należy do wspólników. Zasadniczo każdy wspólnik ma prawo samodzielnie reprezentować spółkę w zakresie wszystkich czynności sądowych i pozasądowych.

Także w tym przypadku wspólnicy mogą te zasady zmodyfikować w umowie spółki. Może ona przewidywać, że wspólnik jest pozbawiony prawa reprezentowania spółki albo że jest uprawniony do jej reprezentowania tylko łącznie z innych wspólnikiem lub prokurentem. Pozbawienie wspólnika prawa reprezentowania spółki możliwe jest też z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.

Podział zysków

Zasadą jest, że w spółce jawnej wszyscy wspólnicy mają równy udział w zyskach i stratach spółki bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Regułę tę wspólnicy mogą jednak w zasadzie dowolnie modyfikować, np. przyznając większość zysków wspólnikowi, który wniósł najmniejsze wkłady. Zmiany proporcji udziału w zyskach i stratach dokonuje się przede wszystkim w umowie spółki. Dopuszcza się również dokonywanie takich modyfikacji poprzez zwykłą uchwałę wspólników, o ile jest to wyraźne przewidziane w umowie spółki. Należy jednak pamiętać, że takie dysproporcje – jeżeli nie są uzasadnione – mogą być uznawane przez organy podatkowe za „nierynkowe”, a co za tym idzie prowadzić do szacowania dochodów podatkowych wspólników

Co bardzo ważne, wspólnika nie można pozbawić udziału w zyskach, jednak można go zwolnić od udziału w stratach. Trzeba jednak pamiętać, że zwolnienie wspólnika od udziału w stratach nie wyłącza jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki wobec kontrahentów. Takie zwolnienie ma bowiem wyłącznie charakter wewnętrzny – w stosunkach między spółką a pozostałymi wspólnikami i dotyczy obowiązku pokrywania straty spółki.

Jeżeli nie przyjęto odmiennych zasad, to każdy wspólnik może żądać wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Uprawnienie to przysługuje wspólnikowi z mocy prawa. W szczególności nie jest w tym zakresie wymagana jakakolwiek uprzednia uchwała wspólników, jak to jest w spółkach kapitałowych. Podobnie jak w przypadku innych kwestii, również te reguły wspólnicy mogą modyfikować, np. przyjmując wypłatę zysku w okresach kwartalnych.

Wspólnicy mogą także w umowie spółki przewidzieć wypłatę zaliczek na poczet przewidywanego zysku. Dopuszczalne jest nawet w tym zakresie przyjęcie zasady, że zaliczki wypłacane są wspólnikom niezależnie od tego, czy spółka wykazuje zysk.

Zmiany zasad funkcjonowania

Zasady funkcjonowania spółki jawnej mogą być modyfikowane przez jej wspólników. Dokonuje się tego przede wszystkim poprzez zmianę umowy spółki, która musi być dokonana w formie pisemnej (ale nie wymaga formy aktu notarialnego). Taka zmiana postanowień umowy spółki jawnej co do zasady wymaga zgody wszystkich wspólników. Jednakże w samej umowie wspólnicy mogą w tym zakresie przewidzieć odmienne reguły, np. że do zmiany umowy spółki wymagana jest nie jednomyślność, lecz tylko określona większość głosów. W zakresie, w jakim pozwala na to prawo i zostało to przewidziane w umowie spółki, zasady funkcjonowania spółki mogą być również zmieniane mocą uchwały wspólników. W ten sposób można regulować m.in. proporcje udziału w zyskach spółki albo zasady podejmowania decyzji w kwestiach wykraczających poza bieżące sprawy spółki.

W przypadku spółki jawnej, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, pewne kategorie uchwał wspólników, mogą być także zawarte przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w systemie informatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości. Są to uchwały w sprawie: zmiany adresu spółki, zatwierdzenia sprawozdania finansowego, ustanowienia prokury, a nawet rozwiązania spółki. Podjęcie takiej uchwały wymaga wypełnienia formularza udostępnionego w systemie informatycznym Ministerstwa Sprawiedliwości i opatrzenia uchwały kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi albo podpisami potwierdzonymi profilem zaufanym ePUAP. Uchwała taka jest równoważna z uchwałą w formie pisemnej. W przypadku podjęcia takiej uchwały wniosek o wpis do rejestru również składany jest za pośrednictwem systemu informatycznego Ministerstwa Sprawiedliwości.

Wycofanie się ze spółki

Wycofanie się wspólnika ze spółki z reguły następuje poprzez zbycie przez niego przysługującego mu „udziału spółkowego” (ogółu praw i obowiązków w spółce) albo poprzez wystąpienie ze spółki.

Zbycie ogółu praw i obowiązków w spółce jawnej może nastąpić wyłącznie wówczas, gdy przewiduje to umowa spółki. Wymaga ono też uzyskania zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że w umowie spółki określono inne reguły w tym zakresie.

Wystąpienie ze spółki następuje poprzez wypowiedzenie umowy spółki i jest możliwe, jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony. Wypowiedzenie powinno nastąpić na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego, chyba że wspólnicy przyjęli w tym zakresie inny, krótszy lub dłuższy, okres. Warto pamiętać, że wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika co do zasady prowadzi do jej rozwiązania, jeżeli wspólnicy nie przyjęli w tym zakresie odmiennych reguł.

Rozwiązanie spółki

Rozwiązanie spółki to zdarzenie oznaczające ustanie jej bytu prawnego. Do rozwiązania spółki jawnej prowadzą następujące zdarzenia: (1) przyczyny przewidziane w umowie spółki, (2) jednomyślna uchwała wszystkich wspólników, (3) ogłoszenie upadłości spółki, (4) prawomocne orzeczenie sądu, (5) śmierć wspólnika, (6) ogłoszenie upadłości wspólnika oraz (7) wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika.

W trzech ostatnich przypadkach, jeżeli w spółce było co najmniej trzech wspólników, możliwe jest dalsze istnienie spółki między pozostałymi wspólnikami, jeżeli zostało to przewidziane w umowie spółki lub jeżeli postanowią tak pozostali wspólnicy w odpowiednim czasie od wystąpienia zdarzenia powodującego rozwiązanie spółki. Na wypadek śmierci wspólnika można dodatkowo zastrzec w umowie spółki, że będzie ona dalej istniała ze spadkobiercami zmarłego wspólnika, nawet jeżeli była ona dwuosobowa.

Zaistnienie powyższych zdarzeń nie powoduje automatycznie ustania bytu prawnego spółki jawnej. Ich bezpośrednią konsekwencją jest bowiem obowiązek przeprowadzenia najpierw postępowania likwidacyjnego, o ile wspólnicy nie przewidzieli innego sposobu zakończenia działalności spółki.

Postępowanie likwidacyjne to proces, którego celem jest zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie majątku spółki. W trakcie likwidacji nowe interesy mogą być podejmowane tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku. Spółka jawna będąca w likwidacji zachowuje podmiotowość prawną i dalej jest tą samą spółką. W związku ze zmianą jej celu (z prowadzenia przedsiębiorstwa na zakończenie działalności) zmienia się jednak wewnętrzna organizacja – m.in. musi się ona posługiwać nazwą z dodatkiem „w likwidacji”, a wspólnicy co do zasady stają się likwidatorami spółki i jako tacy prowadzą sprawy spółki i ją reprezentują.

Wspólnicy mogą ustalić inny niż likwidacja sposób zakończenia działalności spółki jawnej (nie dotyczy to jednak ogłoszenia upadłości spółki). Do sposobów takich zalicza się np. przekazanie przedsiębiorstwa jednemu ze wspólników albo podział majątku w naturze, bez jego upłynniania.

Przyjmuje się, że przyjęcie innego niż likwidacja sposobu zakończenia działalności spółki może nastąpić już w samej umowie spółki, a także w odrębnym porozumieniu (w tym także zawartym przed zaistnieniem zdarzenia prowadzącego do rozwiązania spółki). Powszechnie uznaje się przy tym, że porozumie takie wymaga jednomyślności wszystkich wspólników, a jego forma zależy od zawartej w nim treści (jeżeli np. miałoby przenosić przedsiębiorstwo, wymagana będzie forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym lub forma aktu notarialnego, jeżeli w jego skład wchodzi nieruchomość).

Rozwiązanie spółki jawnej następuje po zakończeniu likwidacji (lub innego trybu zakończenia działalności spółki) z chwilą jej wykreślenia z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.

Spółka jawna ulega rozwiązaniu również w konsekwencji jej połączenia z inną spółką handlową. W tym przypadku skutek ten następuje bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Oprócz tego spółka jawna ulega wykreśleniu z Krajowego Rejestru Sądowego w wyniku jej przekształcenia w inną spółkę handlową. W tym ostatnim przypadku nie traci ona wszakże swojego bytu prawnego, lecz kontynuuje go w zmienionej formie prawnej.